Sonun Başlangıcı: Stalingrad

Bu yazıyı 4 dakikada okuyabilirsiniz.

---

Stalingrad Savaşı (17 Temmuz 1942 – 2 Şubat 1943), 2. Dünya Savaşı sırasında Stalingrad şehrinin (şimdiki adı Volgograd) Alman saldırılarına karşı Kızıl Ordu tarafından başarılı savunmasını içeren bir muharebe dönemidir. Ruslar bunu Büyük Vatanseverlik Savaşı’nın en büyük savaşlarından biri olarak görmekle birlikte çoğu tarihçi de Stalingrad Savaşı’nın tüm çatışmanın en büyük savaşı olduğunda hem fikirdir. Stalingrad’da alınan yenilgi Almanların Sovyetler’in içerilerine yıldırım hızında olan ilerleyişini durdumakla kalmamış aynı zamanda genel muharebenin gidişatını da Müttefikler lehine çevirmiş ve Sovyetler açısından Berlin’e uzanan serüvenin de başlangıcı niteliğinde olmuştur.

Volga Nehri kıyıları boyunca yaklaşık 30 mil (50 km) bir hatta uzanan Stalingrad, silah ve traktör üreten büyük bir sanayi kentiydi ve işgalci Alman ordusu için başlı başına önemli bir ödüldü. Şehrin ele geçirilmesi, Sovyetlerin güney Rusya ile ulaşım bağlantılarını kesecek ve sonra Stalingrad, daha büyük Alman hareketinin kuzey kanadını Kafkasya’daki petrol yataklarına yaslamaya hizmet edecekti. Ayrıca, Sovyet lideri Joseph Stalin’in adını taşıyan şehri ele geçirmek, Adolf Hitler için büyük bir kişisel ve propaganda zaferi de olacaktı. Alman savaş planlamacıları bu amaca, Hitler’in 5 Nisan 1942’de 41 numaralı Führer Direktifi’nde değerlendirip özetlediği Fall Blau (“Mavi Operasyon”) ile ulaşmayı umuyorlardı. Hitler’in amacı güneydeki Sovyet güçlerini ortadan kaldırmak, ve ardından ordularını Kafkasya’nın geri kalanını fethetmek için kuzeye Moskova’ya veya güneye sevk etmekti. Saldırı, Mareşal Fedor von Bock komutasındaki Güney Ordu Grubu tarafından gerçekleştirilecekti. 28 Haziran 1942’de önemli Alman zaferleri ile askeri harekat başladı.

9 Temmuz’da Hitler orijinal planını değiştirdi ve hem Stalingrad hem de Kafkasya’nın aynı anda ele geçirilmesini emretti. Güney Ordu Grubu, Ordu Grubu A (Mareşal Wilhelm komutası altında) ve Ordu Grubu B (Bock komutası altında) olarak ikiye ayrıldı. Birkaç gün içinde Bock, Ordu Grubu B’nin başında, Mareşal Maximilian von Weichs ile değiştirildi. Kuvvetlerin bölünmesi, zaten gergin olan bir lojistik destek sistemi üzerinde muazzam bir baskı oluşturdu. Ayrıca, iki güç arasında bir boşluğa neden olarak Sovyet kuvvetlerinin kuşatmadan kaçıp doğuya çekilmesine izin verdi. Ordu Grubu A, Rostov-na-Donu’yu ele geçirirken Kafkasya’nın derinliklerine girdi (Edelweiss Operasyonu). Ordu Grubu B, Stalingrad’a (Fischreiher Operasyonu) doğru yavaş ilerleme kaydetti. Hitler operasyona tekrar müdahale etti ve Orgeneral Hermann Hoth’un Dördüncü Panzer Ordusu, Kafkasya’ya yardım etmek için Ordu Grubu B’den Ordu Grubu A’ya atandı.

Stalin ve Sovyet yüksek komutanlığı, Mareşal Semyon Timoşenko’nun komutasında Altmış ikinci, Altmış üçüncü ve Altmış dördüncü Ordularla Stalingrad Cephesi’ni kurarak yaz saldırısına karşılık verdi. Sekizinci Hava Ordusu ve Yirmi Birinci Ordu da onun komutası altına alındı. Fall Blau’ya ilk Sovyet tepkisi, düzenli bir geri çekilmeyi sürdürmek ve böylece Barbarossa Harekâtı’nın ilk aylarını karakterize eden büyük kuşatma ve asker kayıplarından kaçınmak iken, 28 Temmuz’da Stalin, Stalingrad’daki kuvvetlerden tek bir askerin dahi geri adım atmasını yasaklayan 227 Sayılı Emri yayınladı. Ayrıca sivillerin tahliyesini de reddetti. Stalin, askerlerin şehir sakinlerini savundukları bilincinin onların genel moral seviyesinde olumlu bir etki yapacağını ve bu sayede savaşma güçlerinin de artacağını düşünüyordu.

Hitler, operasyonel düzeyde doğrudan müdahale etmeye devam etti ve Ağustos ayında Hoth’a geri dönüp güneyden Stalingrad’a gitmesini emretti. Ağustos ayının sonunda, Dördüncü Ordunun şehre karşı kuzeydoğuya ilerlemesi, Alman ordusunun en iyi 330.000 askeriyle General Friedrich Paulus komutasındaki Altıncı Ordu’nun doğuya doğru ilerleyişine yaklaşıyordu. Bununla birlikte Kızıl Ordu’nun, Stalingrad’a yaklaşırken Altıncı Ordu’ya çok yavaş bir şekilde ve yüksek kayıplar verdirerek ilerleyişi, Alman ordusu karşısındaki direnişin en üst seviyesini temsil etmekte idi.

23 Ağustos’ta bir Alman mızrak ucu şehrin kuzey banliyölerine girdi ve Luftwaffe, şehrin ahşap evlerinin çoğunu tahrip eden yanıcı bombalar yağdırdı. Sovyet Altmış İkinci Ordusu, Stalingrad’a doğru geri püskürtüldü ve burada General Vasily I. Chuikov’un komutası altında kararlı bir duruş sergiledi. Bu arada, Almanların Stalingrad’a yoğunlaşması, şimdiye kadar gerilmek zorunda kaldıkları için zaten gerilmiş olan cephe hattında kanatları örten kuvvetlerden sürekli olarak azalmaya neden olmaktaydı – soldan (kuzeyde) 400 mil, Voronezh’e kadar ve yine 400 mil sağda (güneyde), Terek Nehri’ne kadar. Eylül ortasına kadar Almanlar, Stalingrad’daki Sovyet güçlerini Volga boyunca şehrin yalnızca 9 mil (15 km) uzunluğundaki bir şeridini işgal edene ve bu şerit yalnızca 2 veya 3 mil (3-5 km) genişliğinde olana kadar geri püskürttüler. Sovyetler, birliklerini mavna ve tekneyle diğer bankadan Volga boyunca tedarik etmek zorunda kaldı. Bu noktada Stalingrad, savaşın en şiddetli ve en yoğun savaşlarından bazılarına sahne oldu; sokaklar, bloklar ve tek tek binalar küçük birlikler tarafından savunuldu ve sık sık el değiştirdi. Şehrin geri kalan binaları, amansız yakın dövüşle enkaza dönüştü. En kritik an, 14 Ekim’de Sovyet savunucularının sırtlarını Volga’ya o kadar yakın tuttuğu ve nehrin kalan az sayıdaki tedarik geçişinin Alman makineli tüfek ateşi altına girdiği andı. Bununla birlikte ağır kayıplar, yorgunluk ve kışın yaklaşması Almanlar’ın moral seviyesini günden güne aşağı çekiyordu.

Savaşın dönüm noktası, General Georgy Konstantinovich Zhukov, Aleksandr Mihayloviç Vasilevsky ve Nikolay Nikolayevich Voronov tarafından planlanan Uranus Operasyonu (19-23 Kasım) ile büyük bir Sovyet karşı saldırısıyla geldi. Harekat, Ucu Stalingrad’da olan Alman çıkıntısının, yaklaşık 50 mil (80 km) kuzeyinden ve güneyinden eş zamanlı olacak şekilde iki yönden icra edilecekti . Bu karşı saldırı, Sovyetlerin böyle bir saldırı düzenleyemeyeceğini düşünen Almanları tamamen şaşırttı. Operasyon bir “derin penetrasyon” manevrasıydı, şehri ele geçirmek için tertiplenmiş ön saflarda yer alan ana Alman kuvvetine – ikisi de zorlu düşmanlar olan Altıncı Ordu ve Dördüncü Panzer Ordusu’nun kalan 250.000 adamına – saldırmak yerine görece daha zayıf olan kanatları hedef alıyordu. Bu kanatlar şehri çevreleyen bozkırlara açık, savunmasız bir bölge teşkil etmesinin yanı sıra, sayıca yetersiz, kötü beslenen, aşırı gerilmiş ve zayıf düşmüş Rumen, Macar ve İtalyan birlikleri tarafından zayıf bir şekilde savunulmaktaydı. Saldırılar hızla kanatların derinliklerine nüfuz etti ve 23 Kasım’da saldırının iki ucu Stalingrad’ın yaklaşık 60 mil (100 km) batısındaki Kalach’ta birleşti; Stalingrad’daki iki Alman ordusunun kuşatılması tamamlandı. Alman yüksek komutanlığı, Hitler’den, Paulus ve kuvvetlerinin kuşatmadan çıkıp şehrin batısındaki ana Alman kuvvetlerine yeniden katılması yönünde onay istedi. Ancak Hitler, Volga Nehri’nden geri çekilmeyi düşünmedi ve Paulus’a “durup savaşmasını” emretti. Kışın başlaması ve yiyecek, tıbbi malzemelerin azalmasıyla Paulus’un güçleri zayıfladı. Hitler, Altıncı Ordu’nun Luftwaffe tarafından ikmal edileceğini, ancak hava konvoylarının gerekli malzemelerin ancak bir kısmını sağlayabileceğini açıkladı.

Aralık ortasında Hitler, en yetenekli Alman komutanlarından biri olan Mareşal Erich von Manstein’a doğuya doğru sarkarak Paulus’un güçlerini kurtarmak için özel bir ordu birliği oluşturmasını emretti (Kış Fırtınası Operasyonu). Ancak Hitler, Paulus’un Manstein ile bağlantı kurmak için eş zamanlı batıya doğru harekete geçmesine izin vermedi. Bu ölümcül karar, Manstein’ın güçleri Sovyet kuşatmasını tek başına kırmak için gereken rezervlerden yoksun olduğundan ötürü Paulus’un güçlerinin kuşatmanın içinde sıkışmasına neden oldu. Sovyetler daha sonra, etrafı sarılmış Almanların ceplerini küçültmek, daha fazla yardım çabalarını engellemek ve Stalingrad’daki Almanların nihai teslimiyetine zemin hazırlamak için saldırıya (Satürn Operasyonu 16 Aralık’ta başladı.) devam etti. Volga Nehri artık donmuştu. Bu durumdan yararlanılarak Sovyet kuvvetleri ve teçhizatları şehrin çeşitli noktalarına sevk edildi. Hitler, kuşatma altındaki Alman güçlerini ölümüne savaşmaya teşvik etti, Paulus’u mareşalliğe terfi ettirecek kadar ileri gitti (ve Paulus’a o rütbeden hiçbir Alman subayının teslim olmadığını hatırlattı). Ring Operasyonu’nun bir parçası olarak (10 Ocak 1943’te başladı) Sovyet ordularının yaklaşması, durumun umutsuzluğunu gözler önüne sermekteydi. Altıncı Ordu, yedi Sovyet ordusu tarafından kuşatıldı. 31 Ocak’ta Paulus, Hitler’in sonuna kadar savaşma emrine karşı gelerek teslim olmayı kabul etti. Yirmi iki general onunla birlikte teslim oldu ve 2 Şubat’ta donmuş  ve açlıktan ölmekte olan 91.000 adamdan son arta kalanlar da (Altıncı ve Dördüncü ordulardan geriye kalanlar) Sovyetlere teslim oldu.

Sovyetler, Stalingrad ve çevresinde 250.000 Alman ve Romen cesedine ulaştı. Toplam Mihver kayıplarının ise (Almanlar, Romenler, İtalyanlar ve Macarlar) 800.000’den fazla ölü, yaralı, kayıp veya esir olduğuna inanılmaktadır. Teslim olan 91.000 kişiden yalnızca 5.000-6.000’i anavatanlarına geri döndü (sonuncusu 1945’te savaşın bitiminden tam on yıl sonra); geri kalanı Sovyet hapishanelerinde ve çalışma kamplarında öldü. Sovyet tarafında, resmi Rus askeri tarihçileri, şehri savunmak için yapılan harekatta 1.100.000 Kızıl Ordu mensubunun öldüğünü, yaralandığını, kaybolduğunu veya esir alındığını ve 40.000 sivilin hayatını kaybettiğini tahmin etmektedir.

1945’te Stalingrad, vatanı savunması için resmen Sovyetler Birliği’nin Kahraman Şehri ilan edildi. 1959’da, şehrin manzarasına hâkim olan Mamayev Tepesi’nde “Stalingrad Savaşının Kahramanları” na atfen devasa bir anıt kompleks inşaatı başlatılmış ve 1967’de yapımı tamamlanmıştır; Anıtın odak noktası, bir kılıcı havada tutan kanatlı bir kadın figürünün 52 metre yüksekliğindeki büyük heykeli The Motherland Calls’tur. Kılıcın ucu 85 metre (280 fit) yüksekliğe ulaşmaktadır. Aynı zamanda Mamayev kompleksinde, Sovyet yolculuğunu Berlin’e götüren ve Stalingrad Savaşı’ndan neredeyse 40 yıl sonra Sovyetler Birliği’nin bir mareşali olarak ölen Chuikov’un mezarı yer almaktadır.

Bu makale İngilizceden Türkçe’ye çevrilmiştir. Makalenin orjinaline ulaşmak için tıklayınız.