Bu yazıyı 3 dakikada okuyabilirsiniz.
İstihabarat sözlük anlamı karşılığı olarak haber alma demektir. Fakat kavram olarak incelendiğinde istihbarat, devletletin veya herhangi bir organizasyonun politika üretme, yol haritası belirleme gibi amaçlarındandan ötürü özel bir takım yöntemler ve araçlar ile veri toplaması ve bu verinin kendine özgü yöntemlerle analize tabi tutulması ve bilgiye dönüştürülmesidir. Kısacası istihbarat, verinin belli bir takım yöntemler ile analiz edilmiş, değerlendirilmiş ve eyleme dönüştürülmüş halidir.
Tarihsel olarak incelendiğinde istihabarat kurumu MÖ.5000 yıla kadar götürülebilir. Özellikle toplulukların, organizasyonların veya devletlerin hayatta kalabilmek ve mümkünse geleceği isabetli kurmak gibi temel içgüdüsel davranışlar İstihbarat faaliyetlerini ortaya çıkarmıştır. Bu faaliyetler neticesinde elde edilen enformasyon sayesinde eski çağlarda günümüze birçok devlet ve organizasyon geleceğine yön vermiştir.
İstihbarat faaliyetleri kullandığı yöntem ve amaçları bakımından üç kategoride incelenebilir:
- Stratejik İstihbarat
- Taktik İstihbarat
- Operasyonel İstihbarat
Stratejik İstihbarat
Bir devletin veya organizasyonun hedeflerine bağlı olarak politika ve stratejilerin oluşturulması ve geliştirilmesi üzerine karar alıcılara yardımcı olması için olası risk, tehdit ve fırsatların belirlenmesi amacı ile derinlemesine ve detaylı bir şekilde yapılan özel bir araştırma yöntemidir. Özellikle devlet gibi büyük bir organizasyon için büyük bir önem taşır. Devlet’in milli güç unsurlarına ve hedeflerine bağlı olarak milli politikasının belirlenmesinde özellikle devlet için muhtemel veya doğrudan düşman devletlerin milli güç unsurlarının kabiliyetlerinin bilinmesi büyük önem taşır. İşte stratejik İstihbarat burada devreye girer. Herhangi bir devletin muhtemel rakiplerinin siyasi, ekonomik, askeri yönlerinin kabiliyetlerini, güçlü ve zayıf yönlerini birtakım özel yöntemlerle araştırır ve analize tabi tutar. Bu analizden elde edilen bilgi ne kadar başarılı ise mevzubahis devletin atacağı bir sonraki adım o kadar isabetli olacaktır. Aksi taktirde kendini büyük bir belirsizliğin kucağına bırakacaktır.
Stratejik istihbarat genel olarak açık kaynaklardan elde edilir. Hedef organizasyon veya devlet ile ilgili değişik mecralarda yayınlanan değişik konulardaki (hedef organizasyon veya devlet ile ilgili anlaşmalar, toplumsal olaylar, birtakım ekonomik veriler, askeri hareketleri vb.) yazılar, haberler, röpörtajlar vs gibi materyaller stratejik istihbaratın verilerini oluşturur.
Stratejik istihbaratın başarısı elde edilen verilerin analiz edilme doğruluğuna ve perspektifine bağlıdır. Bu yönden stratejik istihbarat aslında yüksek entelektüel bir faaliyet olarak da nitelendirilebilir. Bu faaliyetlerin başarısı da analistlerin entelektüel kapasiteleri ile yakından ilişkilidir. Yani analistin okuduğunu hızlı bir şekilde anlaması ve anladığını analitik ve sorgulayıcı bir bakış açısıyla analiz edebilmesi gerekir. Buna ek olarak stratejik istihbarat tarih, coğrafya, din, kültür, psikoloji gibi disiplenlerden yararlandığı için akademik açıdan uzmanlık gerektiren de bir iştir. Bu nedenle ABD, İngiltere gibi büyük devletler stratejik istihbarata büyük önem vermekte ve bu faaliyet için ayrı fonlar ayırarak birçok analisti bu iş için kullanmaktadırlar.
Taktik İstihbarat
Taktik istihbarat, stratejik istihbarattan ayrı olmak üzere hemen kullanılmak amacı ile yapılan faaliyetlerdir. Süren bir faaliyeti veya operasyonu desteklemek amacı ile yapılır. Düşmanın aktüel amaç ve kapasitelerini anlamayı hedefler.
Operasyonel İstihbarat
Belirli bir amaca veya amaçlar bütününe yönelik olarak, içiçe geçmiş uyumlu taktik istihbarat eylemlerinden oluşturulmul olan istihbarat operasyonu operasyonel istihbarattır. Bir suç örgütünün amaçları, örgütlenme biçimi, çalışma biçimi, gelir kaynakları, legal ve illegal ilişkilerini ortaya çıkarma amacı ile düzenlenen istihbarat çalışması operasyonel istihbarata örnek verilebilir. Askeri açıdan incelenecek olursa cephedeki gelişmeler ile ilgili olarak gerçekleşen istihbarattır. Keşif uçuşları, gözetleme gibi faaliyetleri kapsar.
Opearasyonel İstihbarat, Prusyalı yönetici Von Bülow tarafından 1792’de ortaya atılmış bir kavramdır. Bülow bu kavramı yüksek mevkide bulunan ama nihai karar verici olmayanların yaptığı istihbarat olarak açıklamıştır. Bu çerçevede büyükelçileri ve ordu komutanlarını istihbaratçı olarak nitelendirmiştir. Günlük olarak istihbarat kavramı denildiğinde daha çok espiyonaj (casusluk) faaliyetleri akla gelmektedir. Bu faaliyetler istihbaratın bir parçası olmakla beraber tüm faaliyetlerin sadece küçük bir parçasını oluşturmaktadır. Rasyonel bir bilgi üretme faaliyeti olan istihbarat, günümüzde her türlü grup, organizasyon ve devlet için geleceğe dönük bir pusula işlevi görmektedir. Kavramın bu yönü ile okunup anlaşılması bireyin kendi faaliyetleri açısından da bir faydalı olacağı düşünülmektedir.
Kaynakça
- Beşe, E., & Seren, M. (2011). STRATEJİK İSTİHBARAT OLGUSUNUN TEORİK ÇERÇEVESİ, UNSURLARI VE TERÖRLE MÜCADELE POLİTİKALARI AÇISINDAN ROLÜ VE ÖNEMİ. Turkish Journal of Police Studies/Polis Bilimleri Dergisi, 13(3).
- Özdağ, Ü. (2008). İstihbarat teorisi (13th ed.). Ankara, Çankaya: Kripto Kitaplar.
- Koca, H . “Stratejik İstihbarat”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 6 (2019 ): 2187-2198.
MERGEN 